در روزگارحاضر، رایانه ها نقش حایز اهمیتی در زندگی بشر دارند و در نتیجه جرائم رایانه ای نیز در حال افزایش هستند، فضای رایانه ای مستعد انجام بیشترین جرائم را دارد و همین امر باعث شده مراجع قوه مقننه برای پیشگیری از این جرائم تدابیر ویژه ای بیندیشد.
عموما جرایم رایانه ای به جرایمی گفته می شود که به نوعی با تجارت الکترونیک مربوط باشد و ارتباط بین جرم و قربانی تحت یک شبکه اینترنتی انجام می شود . در کلاهبرداری اینترنتی کلاهبردار باید از طریق وارد کردن ، تغییر یا محو کردن داده ها یا مختل کردن سامانه و … مالی را تصاحب کند .
به بیان دیگر مجرم با استفاده متقلبانه از رایانه مال یا منفعتی را کسب کند .
«تمایز کلاهبرداری رایانه ای از کلاهبرداری سنتی»
در کلاهبرداری سنتی کلاهبردار با توسل به وسایل متقلبانه مال باخته را فریب داده و مال او را تصاحب میکند . فریب در واقع غفلت و ناآگاهی مالک است ، بنابراین لازم است که مال باخته از متقلبانه بودن وسایل متقلبانه اطلاع نداشته و واقعا فریب خورده باشد.
نیز باید ارتباط بلاواسطه ای بین توسل به وسایل متقلبانه و فریب خوردن مال باخته وجود داشته باشد .کلاهبردار باید سوء نیت داشته و به قصد بهره مند شدن خود یا شخص مورد نظرش مال دیگری را ببرد . شایان ذکر است که کلاهبرداری از جرایم مقید است و برای تحقق آن ضرورت دارد حتما نتیجه حاصل شود .
اما در کلاهبرداری اینترنتی کلاهبردار باید از طریق وارد کردن ، تغییر یا محو کردن داده ها یا مختل کردن سامانه و … مال یا وجهی را تصاحب نماید. حتی ممکن است این کار بدون آگاهی بزه دیده انجام گیرد .
تفاوت کلاهبرداری سنتی با کلاهبرداری رایانه ای در محیط ارتکاب این جرائم و نیز در وسایل ارتکاب جرم است . به عبارتی در کلاهبرداری سنتی این فرد است که با توسل به وسایل متقلبانه فریب می خورد و مال او از دست می رود اما در کلاهبرداری اینترنتی فرد در کار نیست بلکه استفاده متقلبانه از رایانه صورت میگیرد.
«عناصر مادی و معنوی بزه کلاهبرداری اینترنتی»
عنصر مادی کلاهبرداری اینترنتی عبارت است از وارد کردن داده ها ، تغییر داده ها ، محو داده ها ، ایجاد داده ها ، متوقف کردن داده ها و مختل کردن سامانه. البته این مصادیق تمثیلی اند و ممکن است مصادیق دیگری نیز در عمل مشمول این قانون شوند.
در مورد عنصر معنوی این جرم می توان به عمد در رفتار فیزیکی علم به غیر مجاز بودن اقدام و قصد تحصیل نتیجه اشاره کرد ، به این معنی که فرد با آگاهی از آنکه مالی را بدون آنکه حقی در آن داشته باشد از دیگری می رباید
« عنصر قانونی بزه کلاهبرداری اینترنتی»
قانونگذار در مواد 13 قانون جرائم رایانه ای مصوب 1388 و ماده 67 قانون تجارت الکترونیک مصوب 1382 به مبحث کلاهبرداری اینترنتی پرداخته است . در این مواد، مصادیق کلاهبرداری رایانه ای ذکر شده که مصادیق آن به شرح زیر هستند :
ماده 13 قانون جرائم رایانه ای مصوب 1388 برابر با ماده 741 قانون تعزیرات : “هر کس به طور غیر مجاز از سامانه های رایانه ای یا مخابراتی با ارتکاب اعمالی از قبیل محو ، ایجاد یا متوقف کردن داده ها یا مختل کردن سامانه وجه یا مال یا منفعت یا خدمات یا امتیازات مالی برای خود یا دیگری تحصیل کند علاوه بر رد مال به صاحب آن به حبس از یک تا پنج سال یا جزای نقدی از بیست میلیون ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهد شد .”
ماده 67 قانون تجارت الکترونیک مصوب 1382 : ” هر کس در بستر مبادلات الکترونیکی با سوء استفاده و یا استفاده غیر مجاز از داده پیام ها ، برنامه ها و سیستم های رایانه ای و وسایل ارتباط از راه دور و ارتکاب افعالی نظیر ورود ، محو ، توقف داده پیام ، مداخله در عملکرد برنامه یا سیستم رایانه ای و غیره دیگران را بفریبد و یا سبب گمراهی سیستم های پردازش خودکار و نظایر آن شود و از این طریق برای خود یا دیگری وجوه اموال یا امتیازات مالی تحصیل کند و اموال دیگران را ببرد مجرم محسوب و علاوه بر رد مال به صاحبان اموال به حبس از یک تا سه سال و پرداخت جزای نقدی معادل ماخوذه محکوم می شود .”
همانگونه که می بینید قانونگذار رفتارهایی که به وسیله آن ها جرم کلاهبرداری اینترنتی محقق می شود را مثال زده است که به تفکیک از قرار زیر هستند :
1-ورود : منظور از ورود ، وارد کردن اطلاعات در رایانه برای پردازش است . به طور مثال وارد کردن اطلاعات به سیستم رایانه ای بانک و موسسات مالی و اعتباری و واریز یا انتقال وجه به حساب خود و دیگری .
2-محو : منظور از محو ، از بین بردن و حذف کردن داده ها و اطلاعات است . به طور مثال کسی با دسترسی به اطلاعات بانکی اسناد بدهکاری خود را در بانک از بین ببرد .
3-ایجاد : منظور از ایجاد ، به وجود آوردن اطلاعاتی است که وجود نداشته اند . به طور مثال کسی اطلاعات خود را به طور غیر مجاز وارد سامانه طرح ترافیک می کند .
4-متوقف کردن : منظور از متوقف کردن ، ایجاد وقفه و قطع جریان دسترسی به اطلاعات است . به طور مثال کسی در زمان انتقال وجه با قطع جریان دسترسی و ایجاد وقفه در زمانی که پول در حال واریز به حساب دیگری است پول را وارد حساب خود کند .
5-مختل کردن سامانه : منظور از مختل کردن سامانه ایجاد اختلال غیر مجاز در کار سیستم رایانه ای و کسب منفعت برای خود در فاصله زمانی که اختلال صورت گرفته است .
مواردی که بالا به آن ها اشاره شد همه از مصادیق ارتکاب کلاهبرداری اینترنتی هستند . در صورتی که رفتار مجرمانه ای با هر کدام از مصادیق مذکور مطابقت داشته باشد جرم کلاهبرداری رایانه ای محقق شده است.
نحوه شکایت از کلاهبرداران اینترنتی
گام اول، مراجعه به دادسرای جرائم رایانه ای است ./البته در حوزه های قضایی که کماکان فاقد دادسرای ویژه جرایم رایانه ای هستند به دادسرای عمومی مراجعه کنید./ دادسرای ویژه، وظیفه رسیدگی به جرائمی که در فضای مجازی و رایانه صورت گرفته را دارد . بعد از آنکه پرونده تشکیل شد و رسیدگی به جریان افتاد دادسرا برای بررسی بیشتر موضوع ، آن را به پلیس فتا ارجاع می دهد .
« مجازات و دادگاه صالح برای رسیدگی به اتهام کلاهبرداری اینترنتی »
برابر ماده 67 قانون تجارت الکترونیک مصوب 1382 مجازات جرم کلاهبرداری رایانه ای یک تا سه سال حبس و رد مال به صاحب آن و پرداخت جزا نقدی معادل مال ماخوذه می باشد . بنابراین مجازات این جرم شامل حبس ، رد مال و پرداخت جزای نقدی می باشد .
و در مورد دادگاه صالح برای رسیدگی به جرم کلاهبرداری اینترنتی هم باید گفت که مطابق رای وحدت رویه شماره ۷۲۹ مورخ ۱/۱۲/۱۳۹۱ هرگاه تهیه مقدمات و نتیجه حاصل از آن ، در حوزه های قضایی مختلف صورت گرفته باشد دادگاهی که بانک افتتاح کننده حساب زیان دیده از بزه که پول به طور متقلبانه از آن برداشت شده در حوزه آن قرار دارد صالح به رسیدگی است .
دکتر زین العابدین فرهادی
وکیل پایه یک دادگستری
