امروزه ردپای تکنولوژی را در همه جا می‌توان پیدا کرد! استفاده از پابندهای الکترونیکی نیز از جمله همین تکنولوژی‌هاست که در سیستم قضایی ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای کاربرد این پابندها به طور کلی باید بگوییم که هدف آن‌ها کنترل کردن مجرمان و زندانیان است. شاید در گذشته امکان رصد کردن یک مجرم هنگام مرخصی از زندان به سادگی میسر نبود اما اکنون با کمک همین پابندها می‌توان به صورت شبانه‌روزی متهمان را خارج از زندان کنترل کرد.
در این مقاله می‌خواهیم کمی به بررسی پابند الکترونیکی و قوانین مرتبط با آن بپردازیم؛ پس اگر شما هم به این موضوع علاقه‌مند هستید، در ادامه مقاله همراه ما باشید…
پابند الکترونیکی چیست؟
اگر ساعت‌های هوشمند را دیده باشید، پابند الکترونیکی نیز تقریباً شبیه همان است اما به مچ پا بسته میشود. این پایندها دارای نوعی GPS هستند که مکان شخص مورد نظر را به صورت لحظه‌ای نمایش می‌دهد. سیستم این پابند طوری طراحی شده است که اگر از یک محدوده جغرافیایی خاص خارج شود، صدای هشدار آن بلند شده و به مراجع قانونی اطلاع می‌دهد.
لازم به ذکر است که اگر فرد مورد نظر، در سیستم پابند اخلال وارد کند و بخواهد آن را به نوعی هک کند، مورد تعقیب و پیگیرد قانونی قرار خواهد گرفت. چراکه این پابندها با امنیت بسیار بالایی طراحی شده‌اند و هر گونه باگ امنیتی را به سرعت شناسایی می‌کنند.
پابند الکترونیکی چه کاربردهایی دارد؟
همان‌طور که گفتیم، از پابند الکترونیکی برای کنترل مجرمان و متهمان استفاده میشود. اما قوانین آن نیز باید رعایت شود. بر اساس مفاد قانونی تنها در شرایطی می‌توان از پابند استفاده کرد، که الزامات قانونی آن رعایت شده باشد. از جمله کاربردهای پابند الکترونیکی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1- برای مرخصی زندانیان
یکی از مهمترین کاربردهای پابند الکترونیکی، استفاده در مرخصی زندانیان است. در این شرایط، به پای فرد متهم هنگام خروج از زندان و مرخصی یک پابند الکترونیکی متصل میشود. این پابند به مسئولان زندان این اطمینان را می‌دهد که متهم از محدوده تعیین شده خارج نشده و به موقع به زندان برمی‌گردد.
2- ردیابی در داخل زندان
گاهی اوقات می‌خواهیم رفتار یک زندانی در داخل زندان را مورد رصد قرار دهیم و بدانیم که فرد مورد نظر در طول شبانه روز چه فعالیت‌هایی انجام می‌دهد. همچنین برای کنترل زندانیان خطرناک و جلوگیری از فرار آن‌ها از زندان معمولاً از پابندهای الکترونیکی استفاده میشود.
3- ردیابی در دوران مهارت آموزی
برخی از زندانیان در طول مدت حبس، به دنبال مهارت آموزی و یاد گرفتن شغل‌هایی مانند نجاری، جوشکاری و غیره هستند. به همین دلیل برای مدت محدود باید از زندان خارج شوند. در چنین شرایطی نیز بهتر است از پابند الکترونیکی استفاده نمود تا ترددهای متهم به صورت کامل شناسایی شود.
4- ردیابی زندانیان با آزادی مشروط
برای کنترل رفت و آمد زندانیان با آزادی مشروط نیز از پابندهای الکترونیکی استفاده میشود. به عنوان مثال، زندانیان مرتبط با پرونده‌های مهریه و کلاهبرداری‌های مالی با استفاده از برخی قوانین می‌توانند به آزادی مشروط بروند. به همین دلیل برای کنترل آن‌ها باید از این پابندهای هوشمند استفاده کرد.
شرایط پابند الکترونیکی چیست؟
همان‌طور که گفتیم، پابند الکترونیکی از جمله لوازمی است که برای به روز کردن مجازات‌های حبس به کار می‌رود. در حقیقت، استفاده از این پابندها باعث کمتر شدن تعداد محکومان و کاهش تعداد زندانیان میشود. بر اساس قانون، شرایط دریافت پابند الکترونیکی به این صورت است که مشمولان حبس تا 5 سال و جزای نقدی تا 18 میلیون تومان می‌توانند تقاضای استفاده از این پابندها را داشته باشند. پس از آن، زندانی تنها مجاز به تردد در محدوده خاص بوده و در صورت عبور از آن محدوده، آژیر پابند به صدا در خواهد آمد. لازم به ذکر است که یک وکیل حرفه‌ای میتواند برای کاهش مجازات موکل خود تلاش کرده و استفاده از پابند الکترونیکی را از دادگاه بخواهد.
نکات قانونی در استفاده از پابند الکترونیکی
برای کاهش تعداد محکومان به حبس و در نتیجه کاهش جمعیت کیفری زندانیان، در قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ راهکارهای نوینی پیش بینی و اعمال گردیده است که یکی از آن‌ها استفاده از پابند الکترونیکی است.
ماده 62 قانون مجازات اسلامی، نحوه بکارگیری پابند الکترونیکی را به صورت زیر بیان کرده است:
«در جرائم تعزیری از درجه پنج تا درجه هشت، دادگاه می تواند در صورت وجود شرایط مقرر در تعویق مراقبتی، محکوم به حبس را با رضایت وی در محدوده مکانی مشخص تحت نظارت سامانه (سیستم های) الکترونیکی قرار دهد.
تبصره 1:
دادگاه در صورت لزوم می تواند محکوم را تابع تدابیر نظارتی یا دستورهای ذکر شده در تعویق مراقبتی قرار دهد.
تبصره ۲:
مقررات این ماده در مورد حبس‌های تعزیری درجه دو، درجه سه و درجه چهار نیز پس از گذراندن یک چهارم مجازات‌های حبس قابل اِعمال است.
تبصره ۳:
قوه قضاییه می تواند برای اجرای تدابیر نظارتی موضوع این ماده یا سایر مقرراتی که به موجب آن متهم یا محکوم تحت نظارت الکترونیکی قرار می‌گیرد، با نظارت سازمان زندان ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور از ظرفیت بخش خصوصی استفاده کند. آیین نامه اجرائی این تبصره توسط معاونت حقوقی قوه قضاییه با همکاری مرکز آمار و فناوری و سازمان زندان ها و اقدامات تأمینی و تربیتی کشور تهیه می شود و به تصویب رئیس قوه قضائیه می رسد.»
ماده ۵۵۳ قانون آیین دادرسی کیفری:
«در جرائم مشمول نظام نیمه آزادی و آزادی تحت نظارت سامانه های الکترونیکی، قاضی اجرای احکام کیفری می تواند پس از وصول گزارش شورای طبقه بندی زندان و نظریه مددکاران اجتماعی معاونت اجرای احکام کیفری، مبنی بر آنکه اجرای یک فعالیت شغلی یا حرفه ای، آموزشی، حرفه آموزی، مشارکت در تداوم زندگی خانوادگی و یا درمان پزشکی، از سوی محکوم علیه در خارج از محیط زندان، در فرآیند اصلاح وی و یا جبران ضرر و زیان بزه دیده موثر است، به دادگاه صادرکننده حکم، پیشنهاد اجرای نظام نیمه آزادی و آزادی تحت نظارت سامانه های الکترونیکی را طبق مقررات راجع به دادرسی الکترونیکی دهد و مطابق تصمیم این دادگاه اقدام کند.
ماده ۵۵۴ قانون آیین دادرسی کیفری:
«قاضی اجرای احکام کیفری، پس از موافقت دادگاه با پیشنهاد موضوع ماده فوق، با اخذ تامین متناسب از محکوم علیه، دستور اجرای تصمیم دادگاه را صادر و مراتب را به زندان اعلام می کند.»
مراحل استفاده از پابند الکترونیکی
بعد از اخذ تصمیم قاضی صادرکننده رای قطعی مبنی بر استفاده از پابند الکترونیکی، پرونده به اجرای احکام ارجاع داده میشود تا مراتب به زندان اعلام گردد. مامورین زندان موظفند که فرد متهم را به مرکز مراقبت الکترونیک زندان معرفی نمایند تا آموزش و اقدامات لازم انجام بگیرد و پابند نصب شده و زندانی نیز وثیقه ای به مبلغ دو میلیون و دویست هزار تومان پرداخت نماید. بعد از انجام مراحل فوق الذکر، فرد زندانی میتواند الباقی دوران محکومیت خود را با استفاده از پابند الکترونیکی در بیرون از زندان سپری نماید.
ابهامات استفاده از پابند الکترونیکی
سوال اول: حکم موضوع تبصره ۲ الحاقی به ماده ۶۲ قانون مجازات اسلامی در مورد اعمال پابند الکترونیکی در جرایم دارای حبس‌های درجه دو و سه و چهار پس از گذراندن یک چهارم از مدت حبس، آیا منظور مجازات قانونی جرم است یا مجازات قضایی مندرج در حکم دادگاه؟
پاسخ: با توجه به عبارت «در جرایم تعزیری» صدر ماده ۶۲ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲، مقررات این ماده و سیاق تبصره ۲ الحاقی به آن، منظور از حبس‌های درجه دو، سه و چهار تبصره الحاقی، مجازات قانونی حبس تعزیری درجه دو، سه و چهار است و منظور از گذراندن یک چهارم مجازات‌های حبس، گذشت یک چهارم مجازات حبس مندرج در حکم است.
سوال دوم: آیا در فاصله زمانی پس از صدور حکم قطعی و قبل از اینکه محکوم به زندان معرفی شود آیا با تقاضای محکوم می توان وی را تحت نظارت سامانه الکترونیکی قرارداد یا محکوم باید به زندان معرفی و سپس در راستای ماده ۵۵۳ قانون آئین دادرسی کیفری تحت نظارت سامانه الکترونیکی قرار داد؟
پاسخ: با توجه به صراحت ماده ۶۲ قانون مجازات اسلامی که با وجود شرایط مقرر در تعویق مراقبتی محکوم به حبس را در جرائم تعزیری پنج تا هشت با رضایت وی تحت نظارت سامانه الکترونیکی قرار دهد و مقنن در سال ۹۹ این اختیار را در مورد جرائم تعزیری درجه ۲ و ۳ و ۴ در صورت گذراندن ۱/۴ مدت حبس گسترش داده است. بنابراین پس از صدور حکم اعلام رضایت محکوم برای اعمال این شیوه اجرا در جرائم تعزیری درجه ۵ تا ۸ کافی است. نتیجتاً به صحت نظریه اکثریت اعلام عقیده می شود.
